De film The Father (2020), met Anthony Hopkins in de titelrol, is ook in Nederland met veel waardering ontvangen. Jim VandenBosch deelt die waardering maar plaatst ook een kritische kanttekening. VandenBosch werkt voor de Amerikaanse non-profit organisatie Terra Nova Films die zich toelegt op de productie, distributie en presentatie van films, video’s en educatief materiaal over ouder worden. Hij maakte zelf een paar dagen het leven in een woonzorgcentrum voor mensen met dementie mee. Onderstaande bespreking stond in het gerenommeerde tijdschrift The Gerontologist, juli 2021. De uitgever, Oxford University Press, heeft toestemming verleend voor plaatsing van een vertaling van deze bespreking op deze website.
‘Bijna alle recensies van The Father in de media zijn zeer enthousiast over de poging van de film om dementie van binnenuit te laten zien – dat wil zeggen, vanuit het perspectief van iemand met dementie zelf. Ze dragen ook allemaal de opvatting uit dat dementie onherroepelijk tragisch is en dat The Father op briljante wijze een unieke manier presenteert om die tragedie te ervaren.
Ik vind ook dat The Father een briljante film is – van de visuele compositie tot het meesterlijke acteerwerk. Wat ik hier wil onderzoeken is het risico dat schuilt in de wijze waarop de film een leven met dementie als tragedie voorstelt, zonder er vragen bij te stellen. Die manier van kijken is diep verankerd in hoe wij als samenleving naar dementie kijken. Deze heersende opvatting richt zich alleen op de verliezen die dementie met zich mee kan brengen. En ze negeert de vermogens die mensen met dementie wel degelijk nog steeds hebben.
Er is een uitspraak die inherent is aan het meeste film-maken en die zegt: zorg voor veel drama. De bijbehorende aanname is dat het drama is dat een film onderhoudend en succesvol maakt. Om drama te creëren, moet er een conflict zijn. In de meeste commerciële films wordt het conflict opgeklopt tot proporties die de levens die we normaal ervaren ver te boven gaan. Wij kijkers worden gewillige deelnemers aan het spektakel van het conflict. Dat verschilt niet zoveel van het op de rem gaan staan om een glimp op te vangen van een autowrak of het kijken naar een homevideo van een tornado die een huis verwoest.
Wanneer deze algemeen aanvaarde benadering van het maken van films wordt toegepast op films over dementie (en veel films over ouder worden – maar dat is een ander artikel), dan doen wij kijkers er verstandig aan om een stap achteruit te zetten en die benadering in een breder perspectief te plaatsen. Als we dat niet doen, kunnen zulke films onze eigen percepties van dementie beïnvloeden terwijl ze de algemeen gedeelde, maar destructieve stereotypen over dementie versterken. The Father, met zijn niet-aflatende presentatie van de draaikolk van angst die Anthony ervaart, voedt onze toch al grote maatschappelijke angst om te maken te krijgen met dementie en het stigma ervan – hetzij als persoon, hetzij als zorgpartner.
De vragen die ik kijkers zou willen stellen bij het kijken naar The Father – of nadat ze de film hebben bekeken – zijn: had dit verhaal anders kunnen worden verteld? Wat als de film een manier had geïntroduceerd waarop de gruwelijke en onverbiddelijke angst van zowel Anthony als zijn dochter Anne op een of andere manier had kunnen worden verlicht?
Anno 2021 is het eigenlijk behoorlijk onjuist en ongeïnformeerd om dementie voor te stellen als een bijzonder verwoestende aandoening. Wij weten nu beter. Sterker nog, er zijn verschillende films die een veel evenwichtiger beeld laten zien van leven met de gevolgen van dementie en niet alleen het tragische ervan. Hier zijn enkele voorbeelden:
- What They Had (Chomko, 2018) vertelt een dramatisch verhaal over hoe een familie in het reine komt met de dementie van partner en moeder, maar weeft gezonde humor en acceptatie door het hele verhaal heen. Besproken in VandenBosch, 2019.
- Still Mine (McGowan, 2013) presenteert een verhaal over hoe een stel omgaat met de dementie van de vrouw waarbij ze een proces doormaken van acceptatie en aanpassing. Besproken in Scheidt et al., 2014.
- Head Full of Honey (Schweiger, 2018) verkent de speelse benadering van een jonge kleindochter die leert hoe ze op een ondersteunende manier met haar grootvader om kan gaan terwijl hij de gevolgen van dementie ondergaat. Besproken in Capp, 2020.
- Living with Alzheimer’s and Dementia (Makely, 2016) is een documentaire van Public Broadcasting Service die onderzoekt hoe, met de juiste ondersteuning, iemand met dementie een zinvol en tevreden leven kan blijven leiden. Besproken in VandenBosch, 2018.
The Father had, zonder het drama van het omgaan met de desoriënterende effecten van dementie op te offeren, een oplossing kunnen bieden voor het interne en externe conflict dat Anthony’s dementie veroorzaakte. Zoals Cyndy Luzinski in haar recensie in dit nummer uiteenzet, zou het de dochter van Anthony en andere zorgpartners hebben kunnen portretteren terwijl ze leren hoe ze effectief met hem een relatie aan konden gaan op een manier die de angst verzacht en een gevoel van veiligheid en welbevinden oplevert (Luzinski, 2021).
Ik hoop op meer films in de toekomst die een beter geïnformeerd perspectief bieden op het ervaren van dementie.’
Deze bespreking is te vinden in Gerontologist, 2021, Vol. 61, No. 7, 1172–1173, zie https://doi.org/10.1093/geront/gnab099. Ze is voor de gelegenheid vertaald door Guus Timmerman en Elly Beurskens. Onderaan deze tekst staan de verwijzingen.
Terra Nova Films maakt o.a. educatieve, Engelstalige films over de zorg voor mensen met Alzheimer: Family Caregiving Archives – Terra Nova Films
Je kijkt The Father nu bij Pathé Thuis.
Foto: Sean Gleason
Verwijzingen
- Capp, R. (2020). Head full of honey: Finding the sweet spot on dementia awareness. The Gerontologist, 60(2), 359–361. doi: 10.1093/geront/gnaa002.
- Chomko, E. (Director). (2018). What they had [Motion Picture]. Unified Pictures; Bona Fide Productions; Look to the Sky Films; Interlock Capital; Unified Film Fund II.
- Luzinski, C. H. (2021). It does not have to be this way. The Gerontologist 61(7), 1174–1176. doi: 10.1093/geront/gnab100.
- Makely, M. (Director). (2016). Living with Alzheimer’s and dementia [Motion Picture]. Nashville Public Television.
- McGowan, M. (Director). (2013). Still mine [Motion Picture]. Mulmer Feed Co.
- Scheidt, R. J., Vanden Bosch, J., & Kivnick, Q. (2014). From taboo into projected film light. The Gerontologist, 54(1), 134–135. doi: 10.1093/geront/gnt132.
- Schweiger, T. (Director). (2018). Head full of honey [Motion Picture]. Barefoot Films; Warner Bros. Pictures.
- VandenBosch, J. (2018). Seeing dementia: Two radically different views. The Gerontologist, 58(3), 608–609. doi: 10.1093/geront/gny027.
- VandenBosch, J. (2019). What they had. The Gerontologist, 59(4), 795–796. doi: 10.1093/geront/gnz082.
