Gedeelde grond

Blijf zoeken naar ‘gedeelde grond’ om contact te maken, elkaar te ontmoeten en elkaar te verstaan.

Een van de bewoners met vergevorderde dementie die we volgden, was Elise. Elise was niet haar echte naam, maar zo noemen we haar. Er wordt wel gezegd dat dementie betekent dat je je taal verliest. Dat is in veel gevallen ook zo, en op verschillende manieren. Het gold niet, op een bepaalde manier, voor Elise. Zij had namelijk volop taal.

Uit haar mond kwam een stroom van woorden, van flarden van zinnen. Soms was het dat ze iets fijn vond of niet fijn vond, iets wilde of niet wilde. Soms was het een reactie op iets wat er aan haar of om haar heen gebeurde. Vaker was het een stroom van woorden die geen verband leek te hebben met wat er op dat moment gebeurde. Er was kennelijk iets wat haar bezig hield. We noemden het haar innerlijk verhaal. Maar waar ging dat verhaal over?

Als onderzoekers hebben we op een gegeven moment die woordenstroom achter elkaar gezet:

‘Ja dat zeiden ze.’ ‘Nee, zeg, pa nee, ik zeg nog helemaal …’ Hummen. ‘Mag ik staande en weten?’ ‘Ik ga van hieraf bij …. ‘ Humt rustig. ‘Nee, is niet. Nee dat kan ik ook niet, weet ik niet. Je het is zulk. Daar gaat ie niet zeker! ‘Ja, natuurlijk mag dat wel.’ ‘Zijn we al …. ?’ ‘Mag wel reis ze zeven!’ ‘Dat weet ik niet om te doen hoor. Naar school, die wil ik ook af en toe zien.’ ‘Zal vast wel staan daar, nee. Jou en je vijffie’ Hummen …‘Wat zegt die tij dan?’ ‘Kom, van papanpanas.’ ‘Gaat niet sla maar dee-ee-eee-eeee’ ‘Je, bij alma ga voor, hij sliman.’

En die stroom aan woorden zijn we gaan lezen, en nog eens lezen, en nog eens lezen. En proberen te begrijpen wat ze daarmee wilde zeggen, of voor zichzelf aan het uitzoeken was. We hadden wel allerlei ideeën en ideetjes over wat het zou kunnen zijn, maar we kwamen er toch niet uit…

Nou hadden we het als een doodlopende weg kunnen beschouwen: we waren niet in staat haar te begrijpen, hoezeer we ook ons best deden…

Maar toen dachten we: maar misschien is dit wel juist wat mensen met dementie ook overkomt. De ander niet kunnen begrijpen, hoezeer je ook je best doet… Denk niet: ik versta de ander niet en dat komt omdat die ander dementie heeft. Maar denk: we verstaan elkaar niet en dat ligt ook aan mij… We realiseerden ons dat we op ‘gedeelde grond’ stonden, ‘common ground’.

Iemand met dementie begrijpt de situatie niet, zichzelf niet, ons niet, maar wij begrijpen ook iets niet. Op die ‘gedeelde grond’ deel je dezelfde ervaring. En juist die ervaring van elkaar niet begrijpen, kan een opening zijn om contact te maken, iets met elkaar te delen, elkaar te ontmoeten… En dat is vaak ook al steun.

Vandaar dat we zeggen:

• Blijf zoeken naar ‘gedeelde grond’ om contact te maken, elkaar te ontmoeten en elkaar te verstaan.
• Help elkaar te ontdekken dat de eigen ervaring de ander niet te verstaan, een opening kan zijn om elkaar te ontmoeten.
• Ondersteun daarin ook familieleden, naasten en vrienden van iemand met dementie.

Zie iets uitgebreider: Judith Leest, Guus Timmerman, Marije van der Linde, Yvon van Noort en Marjanneke Ouwerkerk, Dementie van binnenuit: Een zoektocht naar hoe het is om iemand met vergevorderde dementie te zijn, Amsterdam/Leuven: LannooCampus, 2023 (herdruk), p. 50-52.

N.B. De bijgevoegde afbeelding is een woordenwolk van Elise’s woorden.